کشت، داشت و برداشت سبزی گشنیز

سبزی گشنیز (Cilantro) یکی از گیاهان معطر و خوش طعم می باشد که هم به عنوان دارو و هم به عنوان غذا استفاده می شود. نام علمی گشنیز Coriandrum Sativum L. که متعلق به تیره چتریان یا Umbelliferae می‌باشد. گشنیز یک گیاه قوی است که برای آشپزی به صورت گشنیز خشک یا تازه مورد استفاده قرار می گیرد و بیشتر در غذاهای آسیایی و مکزیکی به کار می رود. دانه های گشنیز را می توان به عنوان ادویه مصرف کرد. گشنیز تا 50 سانتیمتر بلند می شود و در انتهای ساقه یک خوشه گل سفید به وجود می آید. برگ‌های گیشنیز شبیه برگ‌های جعفری مرکب بوده و دارای بریدگی‌های عمیق می‌باشد که از چند لوب تشکیل شده است. برگ‌های پایین بوته بزرگتر از برگ‌های بالایی آن می‌باشد. برگ‌های گشنیز به وسیله رنگ سبز تیره و بوی تند از جعفری قابل تشخیص است. در پایان فصل رشد از میان برگ‌های آن ساقه گل‌دهنده خارج می‌شود. این ساقه دارای شاخه‌های فرعی می‌باشد و در انتهای شاخه‌های فرعی و اصلی چترهای کوچک یاUmbell  به وجود می‌آیند. گل‌های آن به رنگ صورتی یا سفید است. در پایان فصل رشد بذور آن تولید می‌شود.

سبزی گشنیز

خاک مناسب گشنیز

در خاک‌هایی که جعفری رشد می‌کند، قابل پرورش می‌باشد. زمین باید قوی، حاصلخیز، آفتاب‌گیر و از زهکشی خوبی برخوردار باشد. اگر مواد آلی خاک زیاد باشد، باعث می‌شود که رشد رویشی آن طولانی گردد و زمان به بذر نشستن آن به تأخیر بیافتد. نیازهای کودی گشنیز همانند جعفری می‌باشد. برای کاشت گشنیز باید جایی را انتخاب کرد که نور خورشید کاملا به آن برسد. خاک باید زهکشی خوبی داشته باشد و PH مناسب برای رشد گشنیز 6/2 تا 6/8 می باشد. قبل از کاشت زمین را باید شخم زد و تا عمق 5 تا 7 سانتی متری با کود گیاهی و کود برگ مخلوط کرد و بعد زمین را باید صاف کرد.

آبیاری گشنیز

در زمان آبیاری گشنیز، باید خاک را مرطوب کرد و باید از خیس شدن خاک جلوگیری کرد. برای حفظ رطوبت بهتر است از مالچ استفاده شود.

این سبزی برای این که به مرحله جوانه زدن برسد به آب زیادی نیاز دارد. تا بیرون آمدن جوانه ها باید آبیاری هر روز و منظم انجام شود تا خاک رطوبت مورد نیاز را داشته باشد.

کوددهی گشنیز

برای کوددهی می توان هفته ای یکبار یک کود کم نیتروژن محلول در آب به گشنیز داد یا می توان از یک کود معمولی یک بار در طول دوره رشد استفاده کرد.

کاشت گشنیز

دمای مناسب گشنیز

بهتر است گشنیز در آب و هوای خنک نگهداری شود. اگر دما بیشتر از 23 درجه سانتی گراد شود گشنیز به دانه می رود. در هوای گرم باید گلدان گشنیز را در سایه قرار داد یا آن را به خانه منتقل کرد. گشنیز در کلیه مناطقی که جعفری رشد می‌کند، بخوبی رشد کرده، به زندگی خود ادامه می‌دهد.

نور مناسب گشنیز

این گیاه بسیار نورپسند است و در تمامی مراحل رشد به نور احتیاج دارد.

آفات و بیماری ها

آفات شامل شته ها و کرم ها هستند. بیماری ها شامل کپک پودری، لکه برگی باکتریایی و دیگر مشکلات قارچی می باشند.

زمان کشت گشنیز

زمان کشت بذر در مناطق سردسیری موقعی است که خطر سرمای بهاره در میان نباشد. در مناطق گرمسیری در هر موقع از پاییز می‌توان به کشت اقدام نمود. نحوه کشت آن خطی و یا شیاری است. فاصله خطوط کشت آن ۲۵ تا ۴۵ سانتیمتر و فاصله دو بوته آن ۷ تا ۱۰ سانتیمتر می‌باشد. میزان مصرف بذر آن بین ۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم در هکتار است. نحوه برداشت گشنیز همانند جعفری است. نحوه آماده کردن زمین، کشت، داشت، مبارزه با علف‌های هرز، سله‌شکنی و سایر اعمال زراعی و باغی گشنیز، شبیه جعفری می‌باشد. بهترین زمان کاشت گشنیز در اواخر بهار است. در مناطق گرمسیری بهتر است گشنیز را در پاییز که هوا خنک می شود کاشت. اگر هوا خیلی گرم باشد گشنیز گل می دهد و تولید دانه می کند پس باید زمان مناسبی را برای کاشت گشنیز انتخاب کرد.

سبزی گشنیز

روش کاشت سبزی گشنیز 

• کاشت سبزی گشنیز در باغچه

ابتدا باید زمینی را که می خواهید بذر سبزی در آن بکارید را شخم بزنید و به خاک آن کود دامی اضافه کنید و خاک را خوب به هم بزنید تا کود با خاک ترکیب شود سپس خاک را خوب خرد کرده و سطح خاک را صاف کنید.

نکته: اضافه کردن کود دامی کهنه به خاک باعث رشد بهتر سبزی می شود.

بذرها را بر روی بستری که آماده کردید بپاشید، توجه کنید که بذرها خیلی نزدیک هم و فشرده پاشیده نشوند زیرا بعد از اینکه بزرگ تر شدند توی هم رفته و رشد خوبی نخواهند داشت.

حالا کافیست بر روی بذرها حدود نیم سانت کود دامی یا خاک بپاشید و به آرامی خوب آب بدهید، بهتر است ۱۰ روز اول با آبپاش آبیاری بکنید تا بذرها جابجا نشوند. حدود ۵ تا ۱۰ روز طول می کشد که بذرها سبز شوند.

• کاشت سبزی گشنیز در بالکن و گلدان

گشنیز از دانه رشد می کند. دانه های گشنیز را می توان با قطع کردن گل برداشت کرد. زمانی که می خواهید دانه های گشنیز را برداشت کنید باید گل را تکان دهید تا دانه های آن بریزند. دانه ها را تا زمان کاشت در یک جای سرد و خنک قرار دهید. برای استفاده از دانه ها برای کاشت باید پوسته دانه شکسته شود بنابراین باید دانه ها را به مدت 2 روز بخیسانید و سپس اجازه دهید دانه ها خشک شوند. بعد از انجام این کار دانه ها برای کاشت آماده هستند. دانه های گشنیز را باید در عمق 5/0 سانتیمتری کاشت. مدت جوانه زنی دانه های گشنیز یک تا سه هفته طول می کشد. گیشنیز  را باید به طور مستقیم در گلدان اصلی کاشت و نباید دانه های گشنیز را نشا کرد. اگر گشنیز به موقع برداشت نشود به گل می رود. برای کاشت گشنیز باید از یک خاک غنی با زهکشی خوب استفاده کرد. برای افزایش زهکشی می توان مقداری شن و ماسه با خاک مخلوط کرد. برای کاشت گشنیز باید از یک گلدان حداقل 20 سانتی متری استفاده کنید. مواظب باشید گلدان به اندازه کافی سوراخ زهکشی داشته باشد.

شما می توانید گشنیز را سه بار قبل از این که به گل برود برداشت کنید. صبر کنید تا گشنیز 15 سانتیمتر شود و بعد آن را برداشت کنید. تمام قسمت های گشنیز خوراکی می باشد و برای این که گشنیزهای چیده شده تازه بمانند باید ساقه های گشنیز را در یک شیشه آب قرار داد، در این صورت تا چند روز تازه می مانند.

حتما به نور توجه شود چون که به نور زیادی نیاز دارند در کل بهتر است در بالکن در مکانی با نور مستقیم آفتاب نگهداری شود. درصورت کمبود نور ساقه ها بلند شده و سبزی ها کیفیت خوبی نخواهند داشت.

کاشت گشنیز در گلدان

داشت سبزی گشنیز

در زمین هایی که گشنیز کشت می شود مبارزه با علف های هرز ضروری است در سطح وسیع کشت از علف کشهای شیمیایی مانند مرکازین و آفالون استفاده می شود. قبل از کاشت می توان 4 تا 5 کیلوگرم در هکتار از هر کدام مصرف نمود. گیاهان در طول رویش ممکن است از آفات و عوامل بیماری زای قارچی یا باکتریایی آسیب ببینند، از این رو مراقبت از گیاهان در طول رویش ضروری است. از مهمترین بیماری های قارچی گشنیز قارچ لکه برگی (Ramularia coriandri)  سفیدک پودری (powdery mildew) گونه های مختلف جنس فوزاریوم (fusarium coriamdri F. axysporum) قارچ ایجاد زنگ  (puccinia petroselini) گال ساقه (stem gall) می باشد. آفات معمولاً در مرحله گل دهی به گیاهان حمله کرده و خسارت وارد می کنند. با تناوب کشت صحیح می توان از ابتلای گیاهان به بیماری های قارچی به شکل بارزی جلوگیری نمود.

برداشت گشنیز

زمانی که گشنیزها 10 تا 15 سانتی متر شدند می توان آن ها را برداشت کرد. ساقه های گشنیز را باید از پایه بوته نزدیک سطح زمین قطع کرد. زمانی که شما برگ های گشنیز را برداشت کنید، این گیاه به مدت 2 تا 3 چرخه، به رشد ادامه خواهد داد.

گشنیز را نباید خیلی دیر برداشت کرد زیرا گل می دهد. اگر می خواهید گشنیز گل دهد، گل ها را قطع کنید و تخم آن را برداشت کنید. همچنین می توانید اجازه دهید دانه ها به طور طبیعی روی زمین بریزند و رشد کنند.

گشنیز

خواص و فواید گشنیز

برگ‌ گشنیز حاوی مواد کانی و ویتامین‌های مختلفی است. همچنین در بذر این گیاه ترکیبات گوناگونی وجود دارد که میزان آن‌ها نسبت به شرایط آب و هوایی منطقه‌ای که گیاه در آن رشد می‌کند، متغیر می‌باشد. این ترکیبات عبارتند از:

پروتئین ۳/۱ درصد، چربی ۶/۱۹ درصد، کربوهیدرات ۲۴ درصد، مواد کانی ۳/۵ درصد، فیبر ۵/۳۱ درصد و ویتامین‌های مختلف از قبیل A، B₁، B₂، B₃ و  C.

از بذر گشنیز یک نوع روغن مخصوص به دست می‌آورند که مقدار آن نسبت به شرایط آب و هوایی بین ۱/۰ تا ۷/۱ درصد متغیر است. در این روغن ترکیباتی همچون (کوری آندرول) وجود دارد که در صنعت از آن استفاده می‌کنند. از جمله موارد استفاده از این روغن در تهیه سیگار، شیرینی‌سازی و تهیه نان است.

در ایران از برگ آن در تهیه غذا و سوپ استفاده می‌کنند. به صورت خام به علت اسانس تند و زیاد آن کمتر مورد استفاده می‌باشد. آن را خشک کرده، به صورت پودر در غذاهای مختلف و همچنین به صورت ادویه و به منظور معطر کردن غذا، به مصرف می‌رسانند. در خارج از ایران، از برگ‌ خشک شده آن به صورت ادویه برای خوش طعم کردن غذا مصرف می‌کنند. بذر گشنیز را آسیاب کرده، پودر آن را در تهیه انواع مختلف سس و نوشیدنی به کار می‌رود. از بذور آن در شیرینی‌سازی استفاده می‌شود.

اثر دارویی این گیاه از زمان‌های قدیم بر بشر اولیه معلوم و مشخص بوده است. از بذور گشنیز روغن فرار و همچنین ترکیباتی مانند تانن، سلولز و قندهای ۵ کربنی به دست می‌آورند که در صنعت موارد استعمال زیادی دارد. برگ و دمبرگ آن به عنوان یک گیاه دارویی مصرف می‌شود. برگ و بذر گشنیز ضد نفخ، مدر، محرک معده، خنک‌کننده یا تب‌نشان، ضد تعرق و ضد یرقان می‌باشد. روغن گشنیز در تهیه داروهای مختلف و به منظور از بین بردن بوی تند و زننده داروها به کار می‌رود. از آن در تهیه عطر و ادکلن استفاده می‌کنند. برای سلامت دندان و لثه ها، خوردن این سبزی بسیار مفید است، لثه ها را تقویت نموده و از خونریزی آنها جلوگیری می کند. درمان کننده جوش و آفت های دهانی است. گشنیز از بین برنده بو بد دهان است که برای این منظور خوردن سوپ یا آش گشنیز مناسب است.